NET ART FAQ (veelgestelde vragen over netkunst)

Vraag 1
Wat is netkunst?

Vraag 2
Waar komt netkunst vandaan?

Vraag 3
Wie doet het met wie?

Vraag 4
Waarover gaat netkunst eigenlijk?

Vraag 5
Waar staat netkunst en waar gaat het naartoe?

Vraag 1. Wat is netkunst?

Een korte en krachtige definitie: netkunst is kunst die het Internet als medium gebruikt. Enkele voorbeelden: een website als artistiek project, een mailing list, een java-applet, een MOO, een daad van 'electronic civil disobedience', een browser-applicatie, een search engine...

Deze definitie beperkt zich tot het 'materiaal' van het kunstwerk, zoals je ook videokunst zou kunnen definiëren vanuit de middelen en de fysieke grondstoffen waarmee het werk samengesteld werd. Dit is echter niet voldoende - wat maakt een artefact tot kunst? Hier komt reflectie en betekenis om de hoek kijken; een videofragment wordt kunst genoemd vanuit zijn context, zijn bedoelingen en het verhaal waar het in past en dat er rond verteld wordt; vaak formuleert videokunst impliciet, soms letterlijk, een reflectie of kritiek rond het eigen medium en de beelden die het genereert, vaak wordt het medium oneigenlijk gebruikt. Hetzelfde geldt voor netkunst - de meest interessante netprojecten zijn een vorm van visuele of conceptuele netkritiek, en spelen bijvoorbeeld met de manier waarop informatie op het net gestructureerd is (netwerkarchitectuur, memes, knooppunten, verbindingen, antihiërarchische structuren) of met de manier waarop er gecommuniceerd, gediscussieerd en zaken gedaan wordt.

Vraag 2. Waar komt het vandaan?

Strikt gesproken is de evolutie van netkunst parallel verlopen met het ontstaan van het internet; de 'boom' van het World Wide Web omstreeks 1994 heeft voor beide ontwikkelingen een grote impuls gegeven. Netkunst werd opeens zichtbaar voor een ruimer publiek en kon zich sterk visueel manifesteren - zeg maar adverteren.

Conceptueel liggen de 'roots' van internetkunst uiteraard in de ruimere context van digitale kunst, die zeker tot het begin van de jaren '90 een obscuur leven leidde binnen een beperkte kring van instituties en festivals. Het Ars Electronica Festival, bijvoorbeeld, bestaat sinds 1979, maar op de Documenta-tentoonstelling heeft het tot 1997 moeten duren vooraleer computerkunst op de agenda geplaatst werd.

Naast haar duidelijk technologische inspiratie kan netkunst qua gedachtengoed in verband gebracht worden met artistieke stromingen zoals mail art, pop art, conceptuele kunst en de postmoderne 'richtingen' die daaruit voortgevloeid zijn. Hoewel weinig artiesten rechtstreeks banden hebben met de mail art beweging, is de analogie duidelijk - ook netkunst doet de grens tussen artiest en publiek vervagen, en zorgt in sommige gevallen voor een grote betrokkenheid - of 'interactiviteit', om toch maar even het modewoord in de mond te nemen. Zoals bij mail art circuleert net art vaak binnen kleine gemeenschappen van 'ingewijden' - de kunst fungeert als sociaal cement van een artistieke of culturele gemeenschap.

Vooral op het web vinden we kunst die, al dan niet openlijk, reclame simuleert of becommentarieert. Het overgrote deel van de inhoud die op het WWW aangeboden wordt is commercieel van aard of dient als promotie voor personen, groepen, instellingen - zoals bij pop art is het esthetiseren of bekritiseren van advertentie en consumptiepatronen een belangrijk thema. Met conceptuele kunst heeft netkunst onder andere de dematerialisering van het kunstobject gemeen, en postmoderne thema's en concepten zijn uiteraard alomtegenwoordig (zie verder).

Als sociale achtergrond voor netkunst kan verwezen worden naar reeds lang bestaande culturele groepen op het net, hackersgemeenschappen en 'nerds' binnen de academische wereld.

Vraag 3. Wie doet het met wie?

Nationaliteit, culturele achtergrond, gender of zelfs persoonlijke identiteit zijn vervagende begrippen. Netkunst is bij uitstek een internationaal fenomeen (uitzonderingen van expliciet lokale projecten niet te na gesproken), artiesten werken in toenemende mate samen, kunstwerken ontstaan via discussie en kunnen vaak niet meer aan één enkel individu toegeschreven worden, en het komt zelfs voor dat virtuele personages zich als artiest profileren of dat een artiest zich verbergt achter een hermetische, machinale identiteit. Het publiek wordt steeds vaker participant in plaats van toeschouwer, schepper in plaats van gebruiker - althans, zo luidt toch de retoriek...

Vraag 4. Waarover gaat netkunst eigenlijk?

De thema's die in internetprojecten aangesneden worden, lopen parallel met discussies binnen postmoderne filosofie en netkritiek. Vaak terugkerende onderwerpen zijn (uiteraard) technologie, de stad, publieke en private ruimte, gender, activisme, informatieoverdracht en communicatie, infowar, commercialisering, de relatie van het menselijk lichaam tot de machine (cyborgs), ...

Vraag 5. Waar staat netkunst en waar gaat het naartoe?

Netkunst is grotendeels 'aan het net gebonden' - veel projecten hebben een eigen beperkt, ingewijd publiek dat dicht bij het werk betrokken is en dat uitsluitend op het net zelf participeert en discussieert. Sommige groepen beschouwen dit als positief en interessant, soms wordt dit als een noodzakelijk kwaad beschouwd, soms als een probleem - netkunst presenteren binnen de context van een museum of galerij is niet evident.

Sinds 1994 zijn een hele reeks virtuele galerijen op het World Wide Web verschenen; sommige ervan hebben een stevige reputatie opgebouwd, de meeste bestaan enkel in digitale vorm. Steeds frequenter gaan bestaande musea, galerijen en culturele instituties inspanningen doen om netkunst ook in een fysieke, tastbare context te presenteren; meestal hebben de gepresenteerde werken ook in hun conceptie een onmiskenbare fysieke component. Indien dit niet het geval is, dan wordt de presentatie vaak als problematisch ervaren.

Het is te verwachten dat beide polariteiten binnen netkunst (de 'zuiver digitale' pool en de 'fysieke' pool) zich sterker zullen profileren in de toekomst, dat musea toenemende inspanningen zullen doen om netkunst in hun collectie op te nemen en tentoon te stellen, en dat de louter 'virtuele' netkunst misschien gemarginaliseerd zal worden (wat erg jammer zou zijn, overigens) maar misschien ook een vrij radicale heropleving zal kennen. Mengvormen zijn trouwens legio.

Het is duidelijk dat kunst die op een dergelijk manier met technologie bezig is, voor een grote uitdaging zorgt binnen de 'traditionele' kunstwereld, dat ze bestaande tentoonstellingsconcepten in vraag stelt en nieuwe vaardigheden eist van curatoren en van het publiek - digitale geletterdheid en kritische zin ten opzichte van technologie.

Enkele extra links naar 'tentoonstellingen' en bronnen rond internetkunst:

• My Favorite Websites Are Art (curatoren: Rachel Green en Alex Galloway, Rhizome)
• Beyond Interface (onderdeel van de conferentie 'Museums and the Web' 1997)
• Web-specific art. Het World Wide Web als artistiek medium. Licentiaatsverhandeling (Nederlandstalig) van Sandra Fauconnier.

Links

http://www.jodi.org/

http://www.7-11.org/

http://www.enst.fr/~auber/

http://bug.village.virginia.edu/

http://www.thing.net/~rdom/ecd/ecd.html

http://www.backspace.org/iod/

http://www.mongrel.org.uk/

http://www.aec.at/

http://www.vuk.org/dx/

http://www.superbad.com/

http://www.thing.net/

http://www.2600.com/

http://simsim.rug.ac.be/attic/

http://www.easylife.org/desktop/

http://www.easylife.org/homework/

http://www.m9ndfukc.com/

ftp://quixot.rug.ac.be/MP&G_11h.dbh!/

http://www.irational.org/daniel/

http://www.khm.de/people/krcf/IO/

http://www.irational.org/heath/london/

http://brandon.guggenheim.org/

http://www.rtmark.com/

http://www.grammatron.com/

http://www.inconversation.com/

http://arts.ucsb.edu/bodiesinc/

http://www.rhizome.org/

http://www.adaweb.com/

http://www.guggenheim.org/

http://www.thing.net/~pomaga/

http://www.alberta.com/unfamiliarart

http://www.archimuse.com/mw98/beyond_interface/

http://www.spinster.be/web-specific-art/

Over deze tekst

Deze FAQ (Frequently Asked Questions / veelgestelde vragen) is geschreven als een inleiding over internetkunst voor de conferentie Art en ligne, art en réseau, art en mouvement ("Kunst online, kunst op het net, kunst in beweging") in het Koninklijk Museum van Mariemont, Morlanwelz, België, op 6 maart 1999. Deze conferentie werd georganiseerd door de medewerkers van het museum, Patrice Riemens en mezelf. De (gedeeltelijk) gearchiveerde website van deze conferentie bevindt zich op http://web.archive.org/web/*/http://simsim.rug.ac.be/mariemont/

De sprekers waren

• Olivier Auber (FR) die zijn internetproject Générateur Poiétique voorstelde
  http://perso.enst.fr/~auber/
• jodi (BE/NL) over hun oeuvre
  http://www.jodi.org/
  http://wwwwwwwww.jodi.org/
  http://oss.jodi.org/
• Colin Green van de kunstenaarsgroep I/O/D (GB) die de alternatieve browser The Web Stalker presenteerde
  http://www.backspace.org/iod/

Deze tekst valt onder een Creative Commons Licentie.

phpMyVisites : an open source website statistics application in PHP/MySQL, distributed under the GPL.